Αν έχετε ακουστά την καμπύλη του άγχους, τότε θα γνωρίζετε πως πρέπει να αποφεύγετε το πολύ άγχος! Μισή κουταλιά της σούπας αρκεί!
Αυτό που φαίνεται παράλογο στην παραπάνω πρόταση δεν είναι μόνο το ότι το άγχος μετριέται σε κουταλιές, αλλά και το ότι κάποιος μπορεί να ελέγξει το άγχος που βιώνει. Απορρίπτουμε την πρώτη φράση και κρατάμε τη δεύτερη ως αληθή για να προσπαθήσουμε να την αποδείξουμε.
Το στρες είναι μία φυσιολογική αντίδραση κάθε ζωντανού οργανισμού, η οποία εκδηλώνεται όταν ο οργανισμός αυτός χάνει την ομοιόστασή του, την ισορροπία του, δηλαδή, στις ζωτικές του λειτουργίες. Με την εκδήλωση του στρες, ο οργανισμός ετοιμάζεται για να προσπαθήσει να επαναφέρει την χαμένη ισορροπία η οποία προκλήθηκε από κάποια απειλή. Στα ανώτερα θηλαστικά, όπως είναι ο άνθρωπος, αυτή η απειλή μπορεί να είναι μία κατάσταση του περιβάλλοντος, μία συμπεριφορά ενός άλλου ατόμου, ή πολύ συχνά μία απλή σκέψη και προσδοκία. Κάποιος μπορεί να παρατηρήσει στον εαυτό του πως μόλις κάνει μία συγκεκριμένη σκέψη, τότε τα χέρια του αρχίζουν και τρέμουν, ιδρώνει, οι παλμοί του ανεβαίνουν και τα πόδια του αρχίζουν και μουδιάζουν. Για όλα αυτά τα συμπτώματα είναι υπεύθυνες συγκεκριμένες ορμόνες.
Καθώς το στρες χαρίστηκε από τη φύση στους οργανισμούς, ως ένα όπλο επιβίωσης, υπάρχουν καθορισμένοι μηχανισμοί σε κάθε οργανισμό που πυροδοτούν το στρες. Απλοποιημένα, οι οδοί του στρες είναι οι παρακάτω: Όλα ξεκινούν από τον εγκέφαλο, το όργανο με το οποίο αντιλαμβανόμαστε, σκεφτόμαστε, συμπεριφερόμαστε. Όταν τα κέντρα του εγκεφάλου που αφορούν αισθητηριακές πληροφορίες ή τη λογική σκέψη ενεργοποιηθούν από μία απειλή, τότε στέλνεται σήμα σε μία άλλη δομή, που ονομάζεται αμυγδαλή. Η αμυγδαλή εκκρίνει την ορμόνη CRH (παράγοντας έκλυσης κορτικοτροφίνης) και αυτή με τη σειρά της στέλνεται στο εγκεφαλικό στέλεχος. Μέσω του νωτιαίου, η ορμόνη αυτή ενεργοποιεί το συμπαθητικό νευρικό σύστημα, το οποίο ελέγχει τους παλμούς, την αναπνοή, το στομάχι, κ.α. Ως απάντηση στην παραπάνω διαδικασία, τα επινεφρίδια (δομές στο άνω μέρος των νεφρών) παράγουν την επινεφρίνη, την ορμόνη του στρες, ενώ παράλληλα απελευθερώνονται από τα επινεφρίδια και άλλες ορμόνες, τα γλυκοκορτικοειδή. Οι δύο τελευταίες ορμόνες δρουν στην καρδιά και τους πνεύμονες και προετοιμάζουν το σώμα μας να αντιδράσει στην απειλή. Όταν σταματήσει να υφίσταται η απειλή, παύουν και οι μηχανισμοί ενεργοποίησης του άγχους, χάρη σε άλλους μηχανισμούς καταστολής.
Όταν οι μηχανισμοί καταστολής του στρες για κάποιο λόγο σταματήσουν να λειτουργούν σωστά, τότε το άτομο βρίσκεται σε μία διαρκή κατάσταση επερχόμενης απειλής, το άγχος. Η απειλή μπορεί να είναι υπαρκτή, μπορεί και όχι , αλλά προκαλεί στρες και όταν αυτό γενικευτεί και μετατραπεί σε χρόνιο άγχος, τότε μπορεί το άτομο να οδηγηθεί σε καταστάσεις απελπισίας και κατάθλιψης, ή ακόμη να παρουσιάσει και προβλήματα με τη μνήμη του. Το στρες, κατά την εκδήλωσή του, επιδρά και στον ιππόκαμπο, μία δομή του εγκέφαλου η οποία είναι υπεύθυνη για την απόκτηση νέας γνώσης και τη μνήμη. Τα γλυκοκοκορτικοειδή, ωστόσο, εμποδίζουν την νευρογένεση των κυττάρων του ιπποκάμπου, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται προβλήματα στη μνήμη και τη μάθηση. Πολλές μελέτες έχουν ακόμη δείξει τη σύνδεση το άγχους με την υγεία του ατόμου. Οι ορμόνες του άγχους πλήττουν το ανοσοποιητικό σύστημα, και συγκεκριμένα τα λευκά αιμοσφαίρια, οδηγώντας το άτομο πιο έυκολα σε ασθένειες, ή ψυχοσωματικά συμπτώματα, όπως κνησμοί, κοκκινίλες στο δέρμα, έλκη στομάχου, για τα οποία δεν υπάρχει ιατρική αιτιολογία, ξεκινούν στην ουσία από τον εγκέφαλο.
Όλη η παραπάνω περιγραφή έχει σαν στόχο να γίνει κατανοητό πως το στρες και το άγχος δεν είναι μονοδιάστατες καταστάσεις. Το άγχος είναι χρήσιμο για να κινητοποιήσει τον οργανισμό ώστε να αντιδράσει σε μια επικείμενη απειλή. Μια τέτοια απειλή μπορεί είναι ένα διαγώνισμα, μία επαγγελματική συνέντευξη, ένας θόρυβος σε έναν απόμερο δρόμο, μία ανάμνηση μιας βίαιης πράξης, η πληρωμή τελεσίδικων λογαριασμών, κ.α. Από την άλλη, όσο χρήσιμο μπορεί να είναι το στρες, τόσο καταστρεπτικό μπορεί να αποβεί. Η «μαθημένη απελπισία» είναι ένας όρος ο οποίος δηλώνει την κατάσταση που δημιουργείται μετά από συνεχόμενες ματαιώσεις. Όταν ένα άτομο, για παράδειγμα, για να καταστείλει το άγχος που έχει για την εύρεση εργασίας, δεν βρίσκει ικανοποιητική λύση μετά από πολλές προσπάθειες, τότε αρχίζει να σκέφτεται πως τα πάντα είναι μάταια, καμία επιπλέον προσπάθεια δεν θα ωφελήσει. Έτσι, ενώ το άγχος παραμένει, το άτομο καταλήγει σε αδράνεια.
Μισή κουταλιά της σούπας άγχος, λοιπόν, αρκεί, ώστε να έρθει ο οργανισμός μας σε μία τέτοια σωματική και νοητική κατάσταση ώστε να ανταποκριθεί σωστά σε «απειλητικές» καταστάσεις. Το παραπάνω άγχος ενδεχομένως θα μας οδηγήσει σε παράλυση. Ωστόσο, η ρύθμιση του άγχους δεν ελέγχεται απολύτως συνειδητά, ούτε υπάρχει κάποια βαλβίδα ροής γλυκοκορτικοειδών. Είναι όμως σημαντικό να γνωρίζει κανείς σε ποιο επίπεδο του άγχους λειτουργεί αποτελεσματικά και αν ξεπεραστεί το επίπεδο αυτό, να έχει διαθέσιμους τρόπους ανάκτησης της ισορροπίας, όπως τη χρήση φαρμακευτικής αγωγής και τη ψυχοθεραπευτική παρέμβαση. Οι τεχνικές χαλάρωσης και συγκέντρωσης βοηθούν εξίσου σημαντικά στη προσπάθεια ρύθμισης του άγχους.
Αυτό που φαίνεται παράλογο στην παραπάνω πρόταση δεν είναι μόνο το ότι το άγχος μετριέται σε κουταλιές, αλλά και το ότι κάποιος μπορεί να ελέγξει το άγχος που βιώνει. Απορρίπτουμε την πρώτη φράση και κρατάμε τη δεύτερη ως αληθή για να προσπαθήσουμε να την αποδείξουμε.
Το στρες είναι μία φυσιολογική αντίδραση κάθε ζωντανού οργανισμού, η οποία εκδηλώνεται όταν ο οργανισμός αυτός χάνει την ομοιόστασή του, την ισορροπία του, δηλαδή, στις ζωτικές του λειτουργίες. Με την εκδήλωση του στρες, ο οργανισμός ετοιμάζεται για να προσπαθήσει να επαναφέρει την χαμένη ισορροπία η οποία προκλήθηκε από κάποια απειλή. Στα ανώτερα θηλαστικά, όπως είναι ο άνθρωπος, αυτή η απειλή μπορεί να είναι μία κατάσταση του περιβάλλοντος, μία συμπεριφορά ενός άλλου ατόμου, ή πολύ συχνά μία απλή σκέψη και προσδοκία. Κάποιος μπορεί να παρατηρήσει στον εαυτό του πως μόλις κάνει μία συγκεκριμένη σκέψη, τότε τα χέρια του αρχίζουν και τρέμουν, ιδρώνει, οι παλμοί του ανεβαίνουν και τα πόδια του αρχίζουν και μουδιάζουν. Για όλα αυτά τα συμπτώματα είναι υπεύθυνες συγκεκριμένες ορμόνες.
Καθώς το στρες χαρίστηκε από τη φύση στους οργανισμούς, ως ένα όπλο επιβίωσης, υπάρχουν καθορισμένοι μηχανισμοί σε κάθε οργανισμό που πυροδοτούν το στρες. Απλοποιημένα, οι οδοί του στρες είναι οι παρακάτω: Όλα ξεκινούν από τον εγκέφαλο, το όργανο με το οποίο αντιλαμβανόμαστε, σκεφτόμαστε, συμπεριφερόμαστε. Όταν τα κέντρα του εγκεφάλου που αφορούν αισθητηριακές πληροφορίες ή τη λογική σκέψη ενεργοποιηθούν από μία απειλή, τότε στέλνεται σήμα σε μία άλλη δομή, που ονομάζεται αμυγδαλή. Η αμυγδαλή εκκρίνει την ορμόνη CRH (παράγοντας έκλυσης κορτικοτροφίνης) και αυτή με τη σειρά της στέλνεται στο εγκεφαλικό στέλεχος. Μέσω του νωτιαίου, η ορμόνη αυτή ενεργοποιεί το συμπαθητικό νευρικό σύστημα, το οποίο ελέγχει τους παλμούς, την αναπνοή, το στομάχι, κ.α. Ως απάντηση στην παραπάνω διαδικασία, τα επινεφρίδια (δομές στο άνω μέρος των νεφρών) παράγουν την επινεφρίνη, την ορμόνη του στρες, ενώ παράλληλα απελευθερώνονται από τα επινεφρίδια και άλλες ορμόνες, τα γλυκοκορτικοειδή. Οι δύο τελευταίες ορμόνες δρουν στην καρδιά και τους πνεύμονες και προετοιμάζουν το σώμα μας να αντιδράσει στην απειλή. Όταν σταματήσει να υφίσταται η απειλή, παύουν και οι μηχανισμοί ενεργοποίησης του άγχους, χάρη σε άλλους μηχανισμούς καταστολής.
Όταν οι μηχανισμοί καταστολής του στρες για κάποιο λόγο σταματήσουν να λειτουργούν σωστά, τότε το άτομο βρίσκεται σε μία διαρκή κατάσταση επερχόμενης απειλής, το άγχος. Η απειλή μπορεί να είναι υπαρκτή, μπορεί και όχι , αλλά προκαλεί στρες και όταν αυτό γενικευτεί και μετατραπεί σε χρόνιο άγχος, τότε μπορεί το άτομο να οδηγηθεί σε καταστάσεις απελπισίας και κατάθλιψης, ή ακόμη να παρουσιάσει και προβλήματα με τη μνήμη του. Το στρες, κατά την εκδήλωσή του, επιδρά και στον ιππόκαμπο, μία δομή του εγκέφαλου η οποία είναι υπεύθυνη για την απόκτηση νέας γνώσης και τη μνήμη. Τα γλυκοκοκορτικοειδή, ωστόσο, εμποδίζουν την νευρογένεση των κυττάρων του ιπποκάμπου, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται προβλήματα στη μνήμη και τη μάθηση. Πολλές μελέτες έχουν ακόμη δείξει τη σύνδεση το άγχους με την υγεία του ατόμου. Οι ορμόνες του άγχους πλήττουν το ανοσοποιητικό σύστημα, και συγκεκριμένα τα λευκά αιμοσφαίρια, οδηγώντας το άτομο πιο έυκολα σε ασθένειες, ή ψυχοσωματικά συμπτώματα, όπως κνησμοί, κοκκινίλες στο δέρμα, έλκη στομάχου, για τα οποία δεν υπάρχει ιατρική αιτιολογία, ξεκινούν στην ουσία από τον εγκέφαλο.
Όλη η παραπάνω περιγραφή έχει σαν στόχο να γίνει κατανοητό πως το στρες και το άγχος δεν είναι μονοδιάστατες καταστάσεις. Το άγχος είναι χρήσιμο για να κινητοποιήσει τον οργανισμό ώστε να αντιδράσει σε μια επικείμενη απειλή. Μια τέτοια απειλή μπορεί είναι ένα διαγώνισμα, μία επαγγελματική συνέντευξη, ένας θόρυβος σε έναν απόμερο δρόμο, μία ανάμνηση μιας βίαιης πράξης, η πληρωμή τελεσίδικων λογαριασμών, κ.α. Από την άλλη, όσο χρήσιμο μπορεί να είναι το στρες, τόσο καταστρεπτικό μπορεί να αποβεί. Η «μαθημένη απελπισία» είναι ένας όρος ο οποίος δηλώνει την κατάσταση που δημιουργείται μετά από συνεχόμενες ματαιώσεις. Όταν ένα άτομο, για παράδειγμα, για να καταστείλει το άγχος που έχει για την εύρεση εργασίας, δεν βρίσκει ικανοποιητική λύση μετά από πολλές προσπάθειες, τότε αρχίζει να σκέφτεται πως τα πάντα είναι μάταια, καμία επιπλέον προσπάθεια δεν θα ωφελήσει. Έτσι, ενώ το άγχος παραμένει, το άτομο καταλήγει σε αδράνεια.
Μισή κουταλιά της σούπας άγχος, λοιπόν, αρκεί, ώστε να έρθει ο οργανισμός μας σε μία τέτοια σωματική και νοητική κατάσταση ώστε να ανταποκριθεί σωστά σε «απειλητικές» καταστάσεις. Το παραπάνω άγχος ενδεχομένως θα μας οδηγήσει σε παράλυση. Ωστόσο, η ρύθμιση του άγχους δεν ελέγχεται απολύτως συνειδητά, ούτε υπάρχει κάποια βαλβίδα ροής γλυκοκορτικοειδών. Είναι όμως σημαντικό να γνωρίζει κανείς σε ποιο επίπεδο του άγχους λειτουργεί αποτελεσματικά και αν ξεπεραστεί το επίπεδο αυτό, να έχει διαθέσιμους τρόπους ανάκτησης της ισορροπίας, όπως τη χρήση φαρμακευτικής αγωγής και τη ψυχοθεραπευτική παρέμβαση. Οι τεχνικές χαλάρωσης και συγκέντρωσης βοηθούν εξίσου σημαντικά στη προσπάθεια ρύθμισης του άγχους.
RSS Feed