ΕΜΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΛΛΟΙ
|
Οι ερμηνείες που κάνουμε για τις συμπεριφορές των άλλων επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο θα συμπεριφερθούμε κι εμείς. |
|
Τι είναι η κοινωνική νόηση; Η "κοινωνική νόηση" είναι ο τομέας της επιστήμης της ψυχολογίας ο οποίος μελετάει τον τρόπο συμπεριφοράς των ανθρώπων στα διάφορα κοινωνικά πλαίσια. Βασίζεται στη θεωρεία ότι η κοινωνική μας συμπεριφορά είναι συνάρτηση των σκέψεων και των ερμηνειών που κάνουμε για τους άλλους ανθρώπους και για τις διάφορες κοινωνικές καταστάσεις στις οποίες συμμετέχουμε. |
|
ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΟΥΜΕ ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ, ΘΑ ΑΣΧΟΛΗΘΟΥΜΕ ΜΕ ΤΟ "ΜΑΤΙΑΣΜΑ"...
Πολύ λίγοι άνθρωποι σε αυτό τον πλανήτη ζουν απομονωμένοι, μακριά από ομάδες και από κάποιον πολιτισμό. Οι περισσότεροι από εμάς ζούμε σε οργανωμένες κοινωνίες οι οποίες διέπονται από γραπτούς και άγραφους κανόνες.
Οι γραπτοί κανόνες είναι οι τυπικοί κανονισμοί συμπεριφοράς, όπως η ακύρωση των εισιτηρίων στο λεωφορείο, και οι νόμοι του συντάγματος, όπως η απαγόρευση της βίας. Τους άγραφους κανόνες απαρτίζουν εκείνες οι εντολές και τα σενάρια τα οποία δεν βρίσκονται κάπου γραμμένα, αλλά είναι κοινώς συμφωνημένα, αποτελούν κοινά μυστικά για το πώς πρέπει να συμπεριφερόμαστε σε διάφορες καταστάσεις. Για παράδειγμα, όταν πηγαίνουμε σε ένα εστιατόριο για φαγητό, καθόμαστε στο τραπέζι και περιμένουμε κάποιον υπάλληλο να έρθει για την παραγγελία μας, την οποία διαλέγουμε μέσα από συγκεκριμένες επιλογές. Ποτέ δεν πηγαίνουμε οι ίδιοι στον μάγειρα για να του ζητήσουμε ό,τι προτιμούμε. Τέτοιου είδους διαδοχικές συμπεριφορές ονομάζονται «σενάρια».
Μία άλλη κοινώς συμφωνημένη εντολή είναι ότι πρέπει να αποφεύγουμε να κοιτάζουμε επίμονα άγνωστα άτομα. Σκεφτείτε για παράδειγμα ότι καθώς περπατάτε στο δρόμο για να πάτε στο ραντεβού σας, ένας κύριος μέσης ηλικίας ο οποίος προχωράει προς την αντίθετη προς τα εσάς κατεύθυνση, σας κοιτάζει διαρκώς στο πρόσωπο. Όταν διασταυρώνονται οι πορείες σας και βλέπετε τους μορφασμούς του προσώπου του, αυτός συνεχίζει να σας κοιτάζει. Δε διακρίνετε τίποτα το θετικό στο προσωπείο του. Καμία ένδειξη θαυμασμού ή ακόμη και ανησυχίας. Μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν είχατε σκεφτεί για ποιό λόγο θα μπορούσε κάποιος να εστιάσει το βλέμμα του επάνω σας, εκτός κι αν είχατε κάτι πολύ παράξενο, ή πολύ όμορφο. Αλλά αυτό θα φαινόταν στο πρόσωπό του, σωστά;…
Οι γραπτοί κανόνες είναι οι τυπικοί κανονισμοί συμπεριφοράς, όπως η ακύρωση των εισιτηρίων στο λεωφορείο, και οι νόμοι του συντάγματος, όπως η απαγόρευση της βίας. Τους άγραφους κανόνες απαρτίζουν εκείνες οι εντολές και τα σενάρια τα οποία δεν βρίσκονται κάπου γραμμένα, αλλά είναι κοινώς συμφωνημένα, αποτελούν κοινά μυστικά για το πώς πρέπει να συμπεριφερόμαστε σε διάφορες καταστάσεις. Για παράδειγμα, όταν πηγαίνουμε σε ένα εστιατόριο για φαγητό, καθόμαστε στο τραπέζι και περιμένουμε κάποιον υπάλληλο να έρθει για την παραγγελία μας, την οποία διαλέγουμε μέσα από συγκεκριμένες επιλογές. Ποτέ δεν πηγαίνουμε οι ίδιοι στον μάγειρα για να του ζητήσουμε ό,τι προτιμούμε. Τέτοιου είδους διαδοχικές συμπεριφορές ονομάζονται «σενάρια».
Μία άλλη κοινώς συμφωνημένη εντολή είναι ότι πρέπει να αποφεύγουμε να κοιτάζουμε επίμονα άγνωστα άτομα. Σκεφτείτε για παράδειγμα ότι καθώς περπατάτε στο δρόμο για να πάτε στο ραντεβού σας, ένας κύριος μέσης ηλικίας ο οποίος προχωράει προς την αντίθετη προς τα εσάς κατεύθυνση, σας κοιτάζει διαρκώς στο πρόσωπο. Όταν διασταυρώνονται οι πορείες σας και βλέπετε τους μορφασμούς του προσώπου του, αυτός συνεχίζει να σας κοιτάζει. Δε διακρίνετε τίποτα το θετικό στο προσωπείο του. Καμία ένδειξη θαυμασμού ή ακόμη και ανησυχίας. Μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν είχατε σκεφτεί για ποιό λόγο θα μπορούσε κάποιος να εστιάσει το βλέμμα του επάνω σας, εκτός κι αν είχατε κάτι πολύ παράξενο, ή πολύ όμορφο. Αλλά αυτό θα φαινόταν στο πρόσωπό του, σωστά;…
|
Η προσπάθειά μας να ερμηνεύσουμε τη συμπεριφορά αυτού του περίεργου ατόμου έρχεται αυτόματα στο νου μας. Για τα περισσότερα που συμβαίνουν στον κόσμο μας, ή στη ζωή μας, δεν έχουμε ξεκάθαρα δεδομένα για ποιό λόγο γίνονται. Ωστόσο, πάντοτε αναζητούμε να βρούμε κάποια αιτία ή κάποια ερμηνεία, ώστε να δώσουμε νόημα και να κατανοήσουμε ό,τι μας συμβαίνει, είτε είναι απλό, όπως ένας πονοκέφαλος, είτε πιο σύνθετο, όπως η απόρριψη από μία εργασιακή θέση για την οποία είχαμε ήδη λάβει θετική απάντηση. Η τάση μας να αναζητούμε το νόημα σε ό,τι μας περιβάλλει είναι εγγενής.
|
 |
Σκεφτείτε τώρα την κατάσταση στην οποία λίγο μετά το
παραπάνω επίμονο βλέμμα, επιστρέφετε στο σπίτι και ξεκινάει ένας δυνατός
πονοκέφαλος. Εάν πιστεύετε στο «μάτι», «μάτιασμα», «βασκανία» (όπως
συνηθίζεται να λέγεται), πιθανόν να αναζητήσετε τους λόγους της
αδιαθεσίας σας σε παράγοντες έξω από εσάς, που δεν έχουν σχέση με το
σώμα σας ή τη βιολογική σας κατάσταση. Πιθανόν να ερμηνεύσετε τον
πονοκέφαλό σας ως αποτέλεσμα της συμπεριφοράς εκείνου του περίεργου
ατόμου που σας παρατηρούσε επίμονα. "Μάλλον με έχει ματιάσει", θα σκεφτόσασταν. Για να
κατανοήσουμε αυτή σας τη σκέψη θα πρέπει να πιάσουμε τα γεγονότα από την αρχή…
Περπατάτε στο δρόμο και κάποιος σας ενοχλεί εξαιτίας της επιμονής του να σας κοιτάζει. Η πρώτη σας σκέψη αφορά τους λόγους της συμπεριφοράς του. Υπάρχει κάτι επάνω σας που είναι άξιο περιέργειας; Αν συνέβαινε αυτό, τότε γιατί δε σας κοίταξε κανένας άλλος παρά μόνο αυτός; Από την άλλη, εσείς δεν είχατε αισθανθεί καθόλου διαφορετικά μέχρι εκείνη τη στιγμή. Είναι μία τυπική μέρα. Από τη στιγμή λοιπόν που ο λόγος του βλέμματός του δεν έχει σχέση με εσάς, αναζητείτε την αιτία σε άλλους παράγοντες, όπως αυτούς που έχουν να κάνουν με το άγνωστο άτομο. Τι ξέρετε για αυτόν; Σχεδόν τίποτα, πέρα από ό,τι βλέπετε πάνω του. Τα υπόλοιπα απλώς τα συμπεραίνετε. Αυτός ο μυστηριώδης τύπος είναι μέσης ηλικίας, ντυμένος με καθημερινά ρούχα, μετρίου αναστήματος, δε σας θυμίζει κανένα γνωστό σας, και τυχαίνει να έχει ανοιχτόχρωμα μπλε μάτια. Μόλις ενεργοποιήθηκε στο νου σας ένα γνωστικό σχήμα! Το γνωστικό σχήμα που αφορά «τους ανθρώπους που ματιάζουν».
Το γνωστικό σχήμα είναι ένα σύνολο από πληροφορίες, σενάρια και συναισθηματικές αναμνήσεις τα οποία μας βοηθούν να ερμηνεύσουμε γρήγορα μία κατάσταση, μία έννοια, ένα άτομο και τη συμπεριφορά του. Τα γνωστικά σχήματα είναι «έτοιμη» αποθηκευμένη γνώση την οποία ανασύρουμε αυτόματα από τη μνήμη μας για να κατανοήσουμε και να εξηγήσουμε ένα γεγονός. Στην περίπτωσή μας, το σχήμα του «ανθρώπου που ματιάζει» περιλαμβάνει γνώσεις: χαρακτηριστικά μπλε μάτια, γεννημένος το Σάββατο, κ.ά., περιλαμβάνει σενάρια και συμπεριφορές: επίμονο βλέμμα, παράξενη συμπεριφορά, περιλαμβάνει συναισθηματικές αναμνήσεις: μας δημιουργεί δυσάρεστα αισθήματα, μας κάνει να αισθανόμαστε άβολα, κ.α. Ένα γνωστικό σχήμα δεν προήλθε αναγκαστικά από τις προσωπικές μας εμπειρίες, αλλά μπορεί να «κατασκευάστηκε» από τις πληροφορίες που παίρνουμε από τους άλλους. Επιπλέον, όλα τα «συστατικά» που περιλαμβάνει ένα σχήμα ενδέχεται να είναι αληθινά και να ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, είτε να είναι αληθοφανή, να μοιάζουν αληθινά, αλλά να μην είναι.
Περπατάτε στο δρόμο και κάποιος σας ενοχλεί εξαιτίας της επιμονής του να σας κοιτάζει. Η πρώτη σας σκέψη αφορά τους λόγους της συμπεριφοράς του. Υπάρχει κάτι επάνω σας που είναι άξιο περιέργειας; Αν συνέβαινε αυτό, τότε γιατί δε σας κοίταξε κανένας άλλος παρά μόνο αυτός; Από την άλλη, εσείς δεν είχατε αισθανθεί καθόλου διαφορετικά μέχρι εκείνη τη στιγμή. Είναι μία τυπική μέρα. Από τη στιγμή λοιπόν που ο λόγος του βλέμματός του δεν έχει σχέση με εσάς, αναζητείτε την αιτία σε άλλους παράγοντες, όπως αυτούς που έχουν να κάνουν με το άγνωστο άτομο. Τι ξέρετε για αυτόν; Σχεδόν τίποτα, πέρα από ό,τι βλέπετε πάνω του. Τα υπόλοιπα απλώς τα συμπεραίνετε. Αυτός ο μυστηριώδης τύπος είναι μέσης ηλικίας, ντυμένος με καθημερινά ρούχα, μετρίου αναστήματος, δε σας θυμίζει κανένα γνωστό σας, και τυχαίνει να έχει ανοιχτόχρωμα μπλε μάτια. Μόλις ενεργοποιήθηκε στο νου σας ένα γνωστικό σχήμα! Το γνωστικό σχήμα που αφορά «τους ανθρώπους που ματιάζουν».
Το γνωστικό σχήμα είναι ένα σύνολο από πληροφορίες, σενάρια και συναισθηματικές αναμνήσεις τα οποία μας βοηθούν να ερμηνεύσουμε γρήγορα μία κατάσταση, μία έννοια, ένα άτομο και τη συμπεριφορά του. Τα γνωστικά σχήματα είναι «έτοιμη» αποθηκευμένη γνώση την οποία ανασύρουμε αυτόματα από τη μνήμη μας για να κατανοήσουμε και να εξηγήσουμε ένα γεγονός. Στην περίπτωσή μας, το σχήμα του «ανθρώπου που ματιάζει» περιλαμβάνει γνώσεις: χαρακτηριστικά μπλε μάτια, γεννημένος το Σάββατο, κ.ά., περιλαμβάνει σενάρια και συμπεριφορές: επίμονο βλέμμα, παράξενη συμπεριφορά, περιλαμβάνει συναισθηματικές αναμνήσεις: μας δημιουργεί δυσάρεστα αισθήματα, μας κάνει να αισθανόμαστε άβολα, κ.α. Ένα γνωστικό σχήμα δεν προήλθε αναγκαστικά από τις προσωπικές μας εμπειρίες, αλλά μπορεί να «κατασκευάστηκε» από τις πληροφορίες που παίρνουμε από τους άλλους. Επιπλέον, όλα τα «συστατικά» που περιλαμβάνει ένα σχήμα ενδέχεται να είναι αληθινά και να ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, είτε να είναι αληθοφανή, να μοιάζουν αληθινά, αλλά να μην είναι.
Αποφασίσατε λοιπόν ότι ο επίμονος ξένος είναι η αιτία του πονοκεφάλου σας γιατί καλύπτει τα περισσότερα «συστατικά» του σχήματος και επιπλέον ακολούθησε δυνατός πονοκέφαλος, ένδειξη «ματιάσματος». Παίρνοντας μία τέτοια απόφαση έχετε προβεί σε μία «απόδοση αιτίου». Η απόδοση αιτίου είναι μία νοητική διεργασία κατά την οποία αναζητούμε τις αιτίες μίας συμπεριφοράς, δικής μας ή άλλου, με σκοπό να την κατανοήσουμε και να μπορέσουμε να την προβλέψουμε στο μέλλον. Η αιτία που θα εντοπίσουμε και θα ερμηνεύει καλύτερα μία συμπεριφορά θα σχετίζεται με εξωτερικούς ή εσωτερικούς παράγοντες. Όταν εντοπίζετε την αιτία του πονοκεφάλου σας στον «μάτιασμα» κάνετε μία εξωτερική απόδοση αιτίας, ενώ όταν την εντοπίζετε σε παράγοντες όπως η κούραση, η αϋπνία, η πείνα, προβαίνετε σε εσωτερική απόδοση. Έτσι,
θα ακολουθήσετε τη θεραπεία η οποία είναι αντίστοιχη της αιτίας που εντοπίσατε.
Η «θεραπεία» για το "μάτι" είναι αβέβαιη, μη επιστημονική και βασίζεται σε πληροφορίες που σχετίζονται με την παράδοση και τη «λαϊκή σοφία». Μπορεί να είναι αποτελεσματική μόνο όταν πιστεύετε ότι είναι αποτελεσματική, αλλά αυτό είναι ένα θέμα που δεν αφορά αυτή την ενότητα. Από την άλλη, η αντιμετώπιση του πονοκεφάλου μπορεί να γίνει με όρους ιατρικής και βιολογίας, με σαφή και προβλεπόμενα αποτελέσματα. Ωστόσο, το ποιόν δρόμο θα ακολουθήσει κάποιος σχετίζεται άμεσα με τις πληροφορίες που έχει για τον κάθε δρόμο, όπως και το πως τον κάνει να αισθάνεται. Οι πληροφορίες δεν είναι «Πλατωνικές ιδέες κάπου στον ουρανό» αλλά γνώση που μεταβιβάστηκε από τον έναν άνθρωπο στον άλλο, και μετά στον άλλον, και στον άλλον…και αυτές διαμορφώνουν τη δική μας συμπεριφορά. Όπως γνωρίζουμε, οι πιθανότητες που έχει μία πληροφορία να παραμείνει ακέραιη όταν μεταβιβάζεται από στόμα σε στόμα, δηλαδή από νου σε νου, από εγκέφαλο σε εγκέφαλο, είναι ελάχιστες.
Η «θεραπεία» για το "μάτι" είναι αβέβαιη, μη επιστημονική και βασίζεται σε πληροφορίες που σχετίζονται με την παράδοση και τη «λαϊκή σοφία». Μπορεί να είναι αποτελεσματική μόνο όταν πιστεύετε ότι είναι αποτελεσματική, αλλά αυτό είναι ένα θέμα που δεν αφορά αυτή την ενότητα. Από την άλλη, η αντιμετώπιση του πονοκεφάλου μπορεί να γίνει με όρους ιατρικής και βιολογίας, με σαφή και προβλεπόμενα αποτελέσματα. Ωστόσο, το ποιόν δρόμο θα ακολουθήσει κάποιος σχετίζεται άμεσα με τις πληροφορίες που έχει για τον κάθε δρόμο, όπως και το πως τον κάνει να αισθάνεται. Οι πληροφορίες δεν είναι «Πλατωνικές ιδέες κάπου στον ουρανό» αλλά γνώση που μεταβιβάστηκε από τον έναν άνθρωπο στον άλλο, και μετά στον άλλον, και στον άλλον…και αυτές διαμορφώνουν τη δική μας συμπεριφορά. Όπως γνωρίζουμε, οι πιθανότητες που έχει μία πληροφορία να παραμείνει ακέραιη όταν μεταβιβάζεται από στόμα σε στόμα, δηλαδή από νου σε νου, από εγκέφαλο σε εγκέφαλο, είναι ελάχιστες.
|
|
